İş ahlakı nedir? İslam Hukukunda işçinin Görev ve Hakları

İş ahlakı nedir?

İslam’da her alanda olduğu üzere çalışma hayatında da bir ahlak vardır. Her davranışta olduğu üzere iş ve ticarette de tüm insanlığa karşı doğruluğun ve dürüstlüğün temel alınması gerektiği öğretilir. Zira iş ahlakı denilince dinimize nazaran; hakikat kelamlı, muteber, dürüst, borcunu vaktinde ödeyen, kimseye haksızlık etmeyen, çalışanın hakkını geciktirmeden veren, haksız rekabet yapmayan şahıslar olmak gereklidir.

AHLAKI PEYGAMBERLERDEN ÖĞRENELİM

Biliyoruz ki peygamberlerimiz de dünyevi işlerle de meşgul oldular. Hem insanlara yararlı olacak meslekler öğretip hem de kavimlerini diğerlerine boyun eğmekten kurtardılar. Hz. Adem’in çiftçilik, İdris peygamberin terzilik, Nuh ve Zekeriya peygamberlerin marangozluk, Şuayp peygamberin hayvancılık, Davut peygamberin zırh, İbrahim peygamberin dokumacılık, Süleyman peygamberin ise hasırcılık yaptığı, Peygamberimiz Hz. Muhammed’in (sav) de ticaret ile uğraştığı bilinir.

Tekbir ne demek? Tekbir Nasıl getirilir? Tekbir getirmenin fazileti

Dolayısıyla peygamberlerimizin hayatlarını okuyarak, feyiz alarak bir Müslüman’da olması gereken iş ahlakının/sorumluluğun nasıl olacağı net olarak şekillenir. Pekala İslam’a nazaran emekçi ve patronun uyması gereken ahlaki sorumluluklar nelerdir?

İŞÇİNİN VAZİFE VE HAKLARI

– Şayet aksi zikredilmemişse işini kendisi yapmalıdır.

– Belirlenen müddet (mesai) içinde daima çalışmalıdır.

– İşini sağlam ve hoş yapmalıdır. Rasulullah (sav) bu hususta şöyle buyurur: “Kul bir iş yaptığı zaman, Allah kulun, işini iyi ve sağlam yapmasını sever.”

– Kendisine emanet edilen malları, malzemeyi ve araçları âlâ kullanmalıdır. En düzgün emekçi muteber olandır.

– Personel çalışırken helâl kazanmanın, çoluk çocuğuna helâl yedirmenin sorumluluk ve şuurunda olmalıdır. Çünkü Peygamberimiz: “Ey Enes, helal kazan, duan kabul olur; kişi ağzına haram bir lokma götürürse, kırk gün duası kabul olmaz” buyurmuştur.

– Misyonunu severek yapmalıdır. Peygamber Efendimiz şöyle buyurur: “Gönül hoşluğu ile görevini yerine getiren görevli Allah rızası için sadaka verenin mükafatını alır.”

ÜCRETİ EVVELCE BELİRLENİR

– İşini yapan, sorumluluklarını yerine getiren personelin en temel hakkı fiyattır. Fiyat, çalışana harcadığı güç ve emeği karşılığı verilen para yahut para karşılığı bedeldir. Peygamberimiz bu bahiste hududu şöyle çizer: “Bir işçi çalıştırdığında ücretini ona bildir.”

İslam hukukuna nazaran “İşçi ücretini alıncaya kadar elindeki işverene ait malı hapsederek vermekten imtina edebilir.’’ Hatta, “Ücret olarak kararlaştırılan paranın açık değer kaybına uğraması hâlinde işverenin ödemede paranın eski satın alma gücünü koruyucu bir artış yapması gereklidir.”

– Fiyat ölçüsü tespit edilirken, çalışanın kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin barınma, yeme-içme, giyim-kuşam ve eğitim üzere temel gereksinimlerini karşılayacak ölçüde olmasına dikkat edilmelidir. Bu konulara vurguda bulunan Peygamber Efendimiz (sas) şöyle buyurur: “Şayet, bir kimse bizim işçimiz olarak vazifelendirilirse, barınacak yeri yoksa kendisine bir ev edinsin; bekarsa evlensin; hizmetçiye ihtiyacı varsa o iş için birini tutsun ve eğer biniti yoksa bir binit edinsin. Kim, bunlarla yetinmez de daha fazlasını isterse, o, ya emanete hıyanet edecek veya hırsızlığa düşebilecek birisidir.”

İŞVERENİN GÖREVLERİ

– Kul hakkı kanısı, işçi-işveren bağlarında en önde tutulması gereken birinci prensiptir. Allah katında hem emekçi hem patron kul olma noktasında birleşirler. Bu sebeple her iki taraf da birbirinin hakkını üzerine geçirmeme konusunda hassas olmak zorunda bulunduğunu, aksi tarafta bir davranışın onu zalim durumuna düşüreceğini hatırından çıkarmaz.

– Patron sermayeyi elinde bulundurduğu için güçlü taraftır. Bu sebeple, işçi-işveren münasebetlerinde birinci akla gelen şey çalışanın korunmaya muhtaç bir pozisyonda olduğu fikridir. Bundan ötürü da emekçi hakları her vakit gündemdedir. Karşılıklı hak ve vazifeler açısından taraflar ortasında bir fark yoktur.

Rasulullah buyurur ki: “İşçi kardeşleriniz sizin işlerinizi yapan kimselerdir. Allah onları ellerinizin altına verdi; dileseydi sizi onların eli altına sokabilirdi. Öyleyse, yanınızda işçi çalıştırıyorsanız, yediğinizden onlara da yedirin, giydiğinden giydirin. Onlara güçlerini aşan bir iş teklif etmeyin; eğer zor bir işi yapmalarını isterseniz, siz de onlara yardım edin!”

MALIN GERÇEK SAHİBİ ALLAH’TIR

– İslam, sermaye sahibine her fırsatta bir emanetçi olduğunu, malının gerçek sahibinin Allah olduğunu, o mallarda yoksulların de hakkı bulunduğunu hatırlatır. Burada gaye, maddi gücün insan ruhuna sindireceği tahakküm ve zorbalık temayüllerini törpülemek, kendisinin de ölümlü olduğu şuurunu canlı tutmaktır.

– İslam, sermayeyi, sahibi eliyle topluma yönelik hale getirdiği üzere, sermaye sahibini, patronu de personel ile münasebetleri açısından, işverenden çok bir baba, bir gözetici pozisyonuna getirmeyi amaçlar. Bu tavrı, onun ahlaki bir davranışı haline getirmeye çalışır.

– Fiyat, personel tarafından hak edilişinden itibaren patronun üzerinde emanet mal niteliğini taşır. Bu nedenle legal bir mazeret bulunmadığı sürece, patronun, fiyatı vaktinde ödememesi, ya da eksik ödemesi emanete tecavüz olarak değerlendirilmiştir. Peygamber Efendimiz buyurur ki: “İşçinin hakkını alnının teri kurumadan veriniz.”

İŞİ EHLİNE VERİN

– Patron işi ehliyetli ve liyakatli olana vermelidir. Zira İslam nazarında işin şahsen kendisi emanettir ve emaneti ehline vermek Kur’an’ın talimatıdır. Nisa Mühleti 58. ayette şöyle buyrulur: “Allah size mutlaka emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğinizde adaletle hükmetmenizi emreder.”

– Patron emekçilerin güvenliğini sağlamalıdır. Emekçinin sıhhati ile oynayan hiçbir iş kolu, İslam’da uygun görülmemektedir. Çünkü bir insanın hayatı, Allah katında bütün insanların hayatı kadar bedel ve değere sahiptir. Şuurlu hiçbir Müslüman patron, bu türlü bir vebali göze alamaz.