İsrail‘in İran ve Körfez Stratejisi..

ABD Lideri Donald Trump’ın damadı ve baş danışmanı Jared Kushner’in şahsî ilgileri sayesinde İsrail’in, Golan Tepeleri’nin ilhakı, ABD büyükelçiliğinin Kudüs’e taşınması ve Körfez ülkeleri ile olağanlaşma üzere çok kıymetli kazanımlar elde ettiği devrin sona ermesi ve demokrat Joe Biden idaresinin başlıyor olması İsrail’de önemli bir telaş kaynağı. Bu telaşın en kıymetli sebebi yeni ABD Lideri Joe Biden’ın, İran’la nükleer muahedeye dönme ve İsrail’e, Trump devrinde verilen şartsız takviyesi gözden geçirme ihtimali üzere gözüküyor. Bu yüzden İsrail dış siyaseti son devirde Biden idaresinin İran karşısındaki muhtemel ölçülü opsiyonlarını azaltmaya odaklanmış durumda.

Geçtiğimiz Cuma gerçekleşen Fahrizade suikastı, suikastta tüm kanıtların İsrail’i işaret ediyor olması ve ismi açıklanmayan birtakım İsrailli üst seviye yetkililerin suikastı üstlenmeleri bölgede gerginliği tırmandırarak Trump idaresinin eline müdahale için bir koz vermenin yanı sıra İran nükleer programına yönelik global farkındalığı artırmaya dönük bir teşebbüs olarak okunabilir. İsrail’in bu atağı, İran idaresini, ABD ve İsrail gayelerine yönelik bir misillemeye zorlayarak Trump’ın atak planları için legal münasebet elde etmeye yönelik bir planlamaya benziyor. Bu suikastın İsrail iç siyasetine sıkıntı bir devirden geçen Başbakan Binyamin Netanyahu hükümetinin iç siyasette rahatlamasına bir katkı sunacağı üzere gelecek yıl İran’da yapılacak seçimlerde şahin kanadın elini güçlendirerek İran-Batı yakınlaşmasını zehirleyebileceğini de hesaplayabiliriz. Ayrıyeten İran’ın muhtemel misillemeleriyle tehdit algısı yükselen Körfez ülkelerinin İsrail’le, güvenlik ve Körfez’de İsrail askeri üslerinin kurulması dahil, işbirliğini perçinleyecek sonuçlar doğurabilir. Artan gerginlik bugüne kadar İsrail’le normalleşmeyen Suudileri bu tarafta teşvik edecektir.

Askeri kapasitesinin yetersizliği ve Biden periyodunda İran’a yönelik memleketler arası sempatiyi artırma isteği, İran’ın direkt olarak İsrail ve ABD amaçlarına yönelik bir misilleme ihtimalini zayıflatıyor. Geçtiğimiz günlerde İranlı üst seviye yetkililerin Irak’taki İran uzantılı guruplara, Biden başkanlık koltuğuna oturuncaya kadar ABD gayelerine saldırmayı kesmeleri tarafındaki davetleri, İran’ın Biden devrine pürüzsüz bir başlangıç yapma niyetini gösteriyor. Ayrıyeten Biden grubuna yakın isimler de sık sık İran idaresine gerginliği tırmandırmaması istikametinde telkinlerde bulunuyor. Zati İran cumhurbaşkanı Ruhani’nin “savaş yanlılarına fırsat vermeyeceğiz” mealindeki açıklamaları da ABD ve İsrail maksatlarına yönelik bir misilleme ihtimalini zayıflatıyor. Bu yılın başında Fahrizade’den çok daha kıymetli bir isim olan Kasım Süleymani suikastına İran’ın verdiği zayıf yanıt da İran’ın ABD ve İsrail’e yönelik cepheden kapsamlı bir misilleme yapmaktan kaçınacağının öbür bir göstergesi.

Ancak İran’da, uzun müddettir çok berbatlaşan ekonomik durumun yol açtığı huzursuzluğa ilaveten iç kamuoyunun hükümete yönelik artan baskısı ve yaklaşan seçimler Manevî idaresini bir misillemeye zorlamakta. ABD ve İsrail üstte sayılan nedenlerle bu misillemenin amacı olamayacağına nazaran bütün oklar Körfez’i yani Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Suudi Arabistan’ı gösteriyor. Fahrizade suikastının Muhammed bin Selman-Netanyahu görüşmesinin çabucak peşinden gerçekleşmesi, İran’ın, Riyad’ın bölgesel krizlerde ABD ve İsrail ile “işbirliği yaptığı” argümanını halkalaştıran bir atmosfer de ortaya çıkardı. Bu süreçte İran’ın BAE-Suudi Arabistan’ı olaydan sorumlu tutan açıklamaları da Körfez’deki tedirginliği artırdı. Ayrıyeten İsrail idaresinin, suikastı Muhammed bin Selman-Netanyahu görüşmesinin peşinden gerçekleştirmesi ve bu görüşmede suikastın baş şüphelisi olan Mossad’ın şefinin de hazır bulunmuş olması, Riyad’ı İran kaynaklı şiddet dalgasının amacı haline getrime planı olarak okunabilir.

ABD’nin İran’a yönelik askeri bir müdahale planlarının konuşulduğu son günlerde, İran bu türlü bir müdahaleye yönelik muhtemel reaksiyonunun ne olacağını, Suudi petrol tesislerine, geçtiğimiz yıl ARAMCO tesislerine yapılan taarruzlardan sonraki en kapsamlı saldırıyı yaparak bir nevi ilan etti. İran’ın son taarruzla Suudilere verdiği ileti, Riyad’ın İran’a yönelik bir saldırıyı desteklemesini zorlaştırmakta. Ayrıyeten bu türlü bir hücum başlasa bile iki ay sonra başkanlık koltuğuna oturacak olan Biden’in Suudi Arabistan’ın güvenliğini sağlama konusundaki siyasetinin öngörülememesi Riyad’ı zorluyor. Gerçekten Muhammed bin Selman-Netanyahu görüşmesinde, veliaht prensin, İran’a yönelik muhtemel bir saldırıyı Suudilerin desteklemeyeceğini Netanyahu’ya açıkça söylediği basına sızdırıldı.

Her ne kadar Muhammed bin Selman İran’a yönelik bir saldırıyı destekleme konusunda isteksiz olsa da son periyotta içinde bulunduğu önemli politik sıkışmışlık elindeki opsiyonları kıymetli ölçüde daraltıyor. Düşük seyreden petrol fiyatları ve neredeyse büsbütün durma noktasına gelen inanç turizminin yol açtığı ağır ekonomik kahırlar ülke içerisinde bilhassa gençler ortasında gelecekte Suudi hükümdarı olması beklenen Muhammed bin Selman’a yönelik yansıyı artırmakta. BAE’nin Güney Yemen’de siyasi gayelerine ulaştığı için Suudileri yalnız bırakmasıyla çıkmaza giren Yemen savaşı, bölgeden yansıyan insani kriz görüntüleri ve savaşın tüm yükünün Riyad’ın üzerinde kalmasının yol açtığı güvenlik, ekonomik ve diplomatik ıstıraplar Muhammed bin Selman’ı hem iç kamuoyunda hem de milletlerarası arenada güç durumda bırakıyor.

Biden periyodunun başlamasıyla Beyaz Saray’daki en kıymetli hamisi Trump’ı kaybedecek olan Muhammed bin Bin Selman’ın, yeni periyotta tek dostu olarak İsrail’in ve ABD kongresindeki cumhuriyetçi senatörlerin kalacağı bir gerçek. Her iki aktör de İran’a yönelik akın konusunda eldeki tüm imkânları zorluyorken Muhammed bin Selman’ın, İran’a yönelik hücum planlarına direnmesi kolay değil. Üstelik Biden’in, Kaşıkçı cinayeti ve Yemen iç savaşında dünyaya yansıyan insani kriz görüntüleri üzerinden Muhammed bin Selman’ı gaye alma ihtimali, Veliaht Prensi, Cumhuriyetçi kanada ve İsrail’e daha yakın durmaya sevk etmekte. Ayrıyeten Biden’in, Muhammed bin Selman’ın tutuklama kampanyaları ile saf dışı bıraktığı amcası Ahmed bin Abdülaziz ve kuzeni Muhammed bin Nayif üzere (Muhammed bin Nayif Obama döneminde iç içişleri bakanı olarak terörle mücadele konusunda ABD’nin takdirini kazanmış önemli bir isimdi) Suudi hanedanının kıymetli isimlerine yönelik beslediği sempati veliaht prensin taht hesaplarını da boşa çıkarabilir.

Trump sonrası devirde Riyad’ın milletlerarası arenada derin bir yalnızlığa düşeceğine dair kaygılar içerideki mevcut ekonomik düşüncelere siyasi sıkıntılar da ekliyor. Son devirde kral Selman inisiyatifi ile başlatılan Türkiye ile bağları düzeltme teşebbüsü ve Katar ablukasını kaldırmaya dönük teşebbüsler bu yalnızlıktan kurtulma uğraşının bir örneği olarak yorumlanabilir. Geçtiğimiz gün ARAMCO’nun Türkiye’ye yatırım yapmak için yaptığı müracaat ve bu müracaat talebinin Türkiye tarafından kabul edilmesi iki ülke ortasındaki buzların erimeye başladığının da birinci işareti.

Muhammed bin Selman’ın tahtı garantilemek ve hanedan içi muhtemel rakiplerini saf dışı bırakmak için daha savlı ve maceracı bir siyasete olan şiddetli gereksinimi ve kral Selman’ın ihtiyatlı siyaset sürdürme konusundaki ısrarı idarede bir ikiliğe de yol açıyor. Hakikaten ülkeyi Yemen savaşına kendi inisiyatifi ile sokan Muhammed bin Selman, Filistin konusunda da kral Selman’ın tersine Filistinliler için adil ve kalıcı bir tahlil olmadan da İsrail’le olağanlaşma konusunda istekli görünüyor. Muhammed bin Selman bu süreçte Sudan, Irak ve Pakistan üzere ülkeleri de, tıpkı Bahreyn üzere, İsrail’le olağanlaşmaya zorlayarak cumhuriyetçi kanat ve İsrail’le olan ittifakı perçinlemeye çalışıyor.

Netanyahu’nun, Mossad liderini da yanına alarak gittiği Neom kentinde, Muhammed bin Selman’dan hem İsrail’le olağanlaşma hem de İran’a yönelik atak konusunda kâfi takviyesi bulamadığı ve kendi savaşını çıkarmak için görüşmenin çabucak peşinden Fahrizade’ye yönelik provokatif atağa onay verdiği anlaşılıyor. Bu hücum sonrası İran kaynaklı muhtemel bir misilleme ABD idaresinden İran’a yönelik akına yönelik çıkan çatlak seslerin kısılmasını da sağlayabilir. Lakin günün sonunda mümkün bir askeri gerginliğin tüm yükünün Körfez’in üzerinde kalabilme ihtimali BAE-Suudi idaresindeki tasayı derinleştiriyor.

DR. NECMETTİN ACAR – MARDİN ARTUKLU ÜNİVERSİTESİ