Türkiye Ekonomi Modeli Nedir? Artıları Ve Eksileri

Türkiye Ekonomi Modeli Nedir?

Türkiye Ekonomi Modeli (TEM), de-facto, Eylül 2021’in yüzde 1’lik siyaset faiz indirimi ile başladı. Fakat aslında TEM’in (de jure) birinci ilanı 20 Aralık 2021 tarihi idi. 20 Aralık 2021’de, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın manifestosu ile Türkiye İktisat Modeli devreye alınmıştı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan 30 Kasım 2021’de TRT’deki yorumunda yeni bir ekonomik modele dair birinci sinyalleri vermişti. Hazine ve Maliye Bakanlığı ise 16 Aralık 2021’deki açıklamasında, modelin ismini koymuş; tüm kurumların şeffaf ve öngörülebilir formda bu modeli destekleyeceğini, para ve maliye siyasetlerinin eşgüdümü ile tüm araçların bu doğrultuda aktif biçimde kullanılacağının altını çizmişti.

Türkiye Ekonomi Modeli Amacı

Türkiye Ekonomi Modeli (TEM), Türkiye iktisadının borç-faiz-kur sarmalından kurtarılması, Türkiye iktisadı üzerinde konseyi ranta ve paradan para kazanmaya dayalı sistemin bertaraf edilmesi, iktisadın ürettiğinin tüm nüfusa daha adil ve kapsayıcı dağıtılması, bu emelle da üretim, istihdam, daha fazla yeni yatırım ve dış pazarlara açılım, ihracata dayalı yeni bir iktisat modeli öngörüyor görünmektedir.

Tüm dünyanın enflasyon, faiz ve kur kıskacı altında resesyon yahut belirsizlikler ortasında tercihe zorlandığı bir periyotta; yurtiçinde makro ve finansal istikrarın sağlanması kıymetlidir. TEM, sağlam ekonomik temeller, güçlü altyapı, eğitimli ve genç yüksek beşerî sermayesi ile Türkiye’nin muhtaçlık duyduğu bir vizyonu tabir amaçlıyor görünüyor. Son bir yıllık bu performansın üzerine yeni yılda da makro-finansal istikrarda sağlanacak muvaffakiyet, cari fazla ve sürdürülebilir kalkınma maksatlarına ulaşılması açısından kıymet arz etmektedir.

Türkiye Ekonomi Modeli Artıları

Yeni iktisat modelinin tesirini en fazla hissettirdiği alan faiz enstrümanı olarak kayıtlara geçti. Siyaset faizi, 2021 yazındaki yüzde 19 düzeyinden, Kasım 2022 itibariyle yüzde 9’a indirildi. 8 sefer tekrarlanan faiz indirim döngüsüne şimdilik orta verildi. Piyasa faizleri de adım adım geriliyor. 2 yıllık tahvil faizleri, son 1 yılda 14 puan geriledi (yüzde 8’li seviyelere). 10 yıllık hazine borçlanma faizleri de yüzde 9’un altına geriledi.

TEM kapsamındaki yeni selektif kredi siyaseti da bir o kadar kıymetlidir. Bir tarafta kredi ve finansman faizleri düşürülürken; öbür yanda da sunulan ucuz likidite ve finansmanın tüketim üzerinden enflasyonist tesir yaratmaması, yatırıma ve üretime yönelmesi için, kredilerin daha selektif dağıtılması sürecine geçildi. Bu doğrultuda da tüketime yönelik krediler yerine (ki borçları, ithalatı ve fiyatları şişirir), üretime, istihdam ve yatırıma yönelik krediler önceliklendirildi.

Liralaşma stratejisi ve bu hedefle kullanılan Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) da TL’yi önemli manada güçlendirdi. Liralaşma stratejisi yoluyla dolarizasyon önlendi, liralaşma teşvik edildi; döviz kuru üzerindeki spekülasyonların, manipülasyonların önüne geçildi. KKM uygulaması, TL’ye inancı ve finansal istikrarı pekiştirerek TEM’in en kıymetli enstrümanı haline geldi.

KKM, Aralık 2021’de başlatıldı ve global, bölgesel ve ulusal sorunlu bir süreçte dövize talebin sonlandırılması, TL’nin pahasının korunması ve kur istikrarı noktasında değerli yararlar sağladı. Bu yolla da finansal istikrarın güçlenmesine ve TL mevduat vadesinin uzatılması yoluyla da bankacılık sisteminin güçlenmesini sağladı. Örneğin, 3 aya kadar vadeli mevduatların hissesi yüzde 92’den yüzde 75’e indi. Bilhassa de kur ile ilgili öngörülebilirliğin artmasına yardımcı oldu.

Türkiye’de TL mevduatlar da uzun bir ortadan sonra tekrar döviz mevduatların üzerine çıktı. Döviz mevduatların, toplam mevduat içindeki hissesi yüzde 60’ların üzerinden, 50’nin altına düşürüldü. TL mevduatların hissesi da yüzde 52’ye çıkarıldı. Döviz mevduatlar 261 milyar dolardan, 228 milyar dolara kadar geriledi.

Büyüme tarafında da fotoğraf müspet seyretmektedir. 2022’nin birinci 3 çeyreğinde büyüme yüzde 6’nın üzerinde. Enflasyon ve döviz kuru oynaklıklarına karşın, iktisadın 2021’deki büyümesi son olarak Ağustos 2022’de yüzde 11,4 olarak revize edildi. 2020’de ise pandemiye karşın, yüzde 1,9 ile en fazla büyüyen ekonomilerden biri de Türkiye idi. Sanayi üretiminin öncüsü makine-teçhizat yatırımları 12 çeyrektir istikrarlı bir formda büyüyor. Sanayi ve turizm büyümesi güçlü ve sağlıklı ilerliyor.

Küresel istikrarsızlık, enflasyonist ve resesyonist süreçte, üretim, istihdam, yatırım ve ihracattan yana tercihte bulunan Türkiye, bir tarafta 253 milyar dolar ile ihracat rekorları kırarken, öteki yandan da istihdamı güçlü seyrediyor. Toplam istihdam, tarihi 30 milyon sayılarını aştı (31,6 milyona dayandı). İşsizlik oranı ise yüzde 10’da kaldı.

İkiz açıklarda ise önümüzdeki süreçte müspet seyir bekleniyor. Bütçe açığında son ay bilgileri olumlu seyrederken, cari açık ve dış ticaret açığı ise artıyor. Lakin, emtia fiyatlarındaki yatay seyir, güç fiyatları ve kurdaki istikrar ile bu makro bilgilerin de olumluya dönmesi bekleniyor. Cari açığın finansmanı noktasında ise, turizm başta olmak üzere, dış finansmanlı büyük yatırımlar, swap ve mevduat formundaki rezerv artışları destekleyici rol oynadı.

Resmi rezervler, son bir yılda 109 milyar dolardan, 130 milyar dolara yükseldi. Merkezi hükûmetin borçları da Batı’daki örneklerin çok çok altında, pandemi sonrası tekrar yüzde 40’ın altına inmiş durumda. Fakat, rezervlerin bir yıla kadar vadeli borçlar düzeyine, bu doğrultuda da 180-200 milyar dolar düzeylerine çıkarılmasının orta vadede katkısı çok fazla olacaktır.

Borsa İstanbul (BIST), Türkiye iktisadının geleceğine inancın de bir işareti olarak, rekor üstüne rekor kırıyor. Son bir yılda 2,64 kata kadar yükseliş gözlendi. BIST 100 endeksi, 20 Aralık 2021’de 2056 puan düzeyinde iken, 20 Aralık 2022’de 5419 düzeyini yakaladı.

Enflasyon oranları, daha açık olan tedarik zinciri kırılmaları, emtia ve güç fiyat hareketleri, savaş nedeniyle artan güç ve besin fiyatları, yurtiçindeki kur tesiri ve muhtemelen en kıymetlisi de bozulan beklentiler nedeniyle çok fazla yükselmişti. Son periyotta ise enflasyonda düşüş trendi başlamış durumda. Baz tesiri ile birlikte emtia fiyatlarındaki gerileme, arz şoklarının tesirinin azalması, üretimin aksamamış olması, kurdaki istikrar üzere birçok faktör bu gerileme beklentisinde rol oynamaktadır.

Türkiye Ekonomi Modeli Eksileri

Aslında Türkiye Ekonomi Modeli (TEM) planlandığı gibi uygulanabilseydi, ülke ekonomisinin geleceği adına büyük bir umut olacaktı. Maalesef Model ilan edildikten sonra, hem içeriden hemde dışarıda büyük bir saldırı ve saboteye maruz kaldı. Üretimi esas alan ve para üzerinden para kazanma devrini kapatacak olan bu modelin karşısına Faiz lobileri dikildi. Ülke içinde de sadece faizden kazanan para baronları düğmeye bastı. Bu programın tek eksi yanı ise kararlılık arz edememesi. Uzun vadede çok büyük bir getirisi olmasına rağmen tehdit ve baskılara karşı dirayet gösterememesi.

Şu an için bu Ekonomi Modelinden vazgeçilmiş gibi görünse de, yakın bir tarihte yeniden yürürlüğe girecektir. Türkiye Ekonomi Modeli, bir bakıma ülkemizin Tam Bağımsız Ekonomiye giden bir basamağıdır. Mehmet Şimşek ile birlikte Küresel Ekonomi gerçeklerine Ortadoks Ekonomi modeline geçiş yapıldı. Fakat bu rasyonel geçiş uzun vadede pek mümkün görünmüyor. Türkiye, Türk Devletleri Teşkilatı ile birlikte Türkiye Ekonomi Modelini daha da güçlendirerek yola devam edecektir..