Türklerde Nevruz ve Hıdrellez Geleneği..

Nevruz, Hıdrellez, yılbaşı gibi kutlamalar da günümüzden çok öncesine uzanan gelenekler arasındadır. Yıl dönümleri ve mevsim değişiklikleri tarım ve hayvancılığa bağlı ilkel toplumlar için çok önemli olgulardır; canlanan doğa ve güneşin doğuşu törenlerle kutlanır.

Eski Türklerde Doğan Çocuğa İsim Koyma Adetleri..

Birçok toplulukta birbirine benzeyen bu tarz törenler görüldüğü gibi, İslamiyet öncesi Türk topluluklarında da görülmektedir. Nevruz’la başlayacak olursak, Nevruz günümüzde uygulamalardaki belirli farklılıklarla birlikte Orta Asya Türk Toplulukları, İran, Balkanlar ve Anadolu’da aynı tarihlerde kutlanan ve her toplumun kendine özgü bir nedene dayandırdığı bir bayram niteliğindedir (Artun, s. 1). Genel olarak Nevruz, yeniden canlanışın, baharın ve bereketin sembolüdür.

Eski Türklerde Ölüm ile ilgili Adetler..

Bu bayram tarih boyunca Anadolu’da da çeşitli adlarla kutlanmıştır (Artun, 1999, s.1). Bugün Anadolu’daki Nevruz kutlamalarını Türklerin İslamiyet öncesi başka adlarla kutladıkları bahar bayramları ve Anadolu’daki bahar şenliklerinin biçimlendirdiği söylenebilir. İslamiyet öncesi Türklerde, Nevruz’la ilişkilendirilen Yayık kaldırma töreni vardır.

Eski Türklerde Kurban Geleneği..

Bu tören adını insanların koruyucu ruhu olan Yayık’tan almaktadır. “Tören ilkbaharda, davarların ve kısrakların sağılan ilk sütüyle bulgurun karıştırılmasından oluşturulan lapanın saçılması şeklinde yapılır. Bunun baharın gelişini kutlama (Yeni Gün/Nevruz) uygulamalarıyla ilişkisi olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim bu törende de gelen yılın faydalı olması temenni edilir” (Çoruhlu, 2011, s.33).

Nevruz ateşinin de İslamiyet öncesi Türk topluluklarında görülen ateş kültüyle ilgili olduğu aşikârdır. Doğayı canlandıran güneşin uzantısı olan ateş, arındırıcı özelliği olan bir külttür; yeniden dirilişin kutlandığı bugünde, kötülüklerden arınmanın sembolüdür. İslamiyet sonrasında Nevruz’un kutlandığı gün olan 21 Mart’a yeni anlamlar yüklenmiştir.

Allah’ın yeryüzünü 21 Mart’ta yarattığı, bugünün Hz. Muhammed’in peygamber olduğu gün olduğu, Alevi-Bektaşi inançlarında Hz. Ali’nin doğum günü ve peygamber olduğu gün olduğu öne sürülerek, İslami bir kimlik kazandırılmıştır (Artun, 1999, s. 3). Sonuç olarak, yeni yılın gelişini kutlayan bir bayram olan Nevruz bir bahar bayramı olarak yerini ve önemini korumuş, fakat farklı kültürlerle tanışmasından dolayı yeni anlamlar da kazanmıştır.

Hıdrellez için de tam olarak aynı durum söz konusu olmuştur. Hıdrellez de Nevruz gibi yeni yılın başlangıcının, yazın gelişinin ateşle kutlandığı mevsimlik bir bayramdır. Hızır ve İlyas efsanesiyle İslami bir biçime bürünen ve adını da bu sözcüklerin birleşiminden alan Hıdrellez, içinde gül ağacı, yeşil bitkiler, ağaçlar ve su motiflerinin olması ve benzer unsurların Orta Asya’daki kutlamalarda da kullanılması sebebiyle Orta Asya kaynaklı gözükmektedir (Artun, 2007, s. 2).

Su ve ağaç kültü, İslami renge bürünen Hıdrellez’de de ana unsur olmuş, Orta Asya’nın bu bahar bayramı Anadolu’nun İslami motifleriyle birleşerek günümüze ulaşmıştır.

Hıdrellez ve Nevruz kutlamalarının önemli bir unsuru olarak belirttiğimiz ateş, Türkler için çok önemli bir külttür. Ateş temizler, kötü ruhları kovar. Kötü ruhları kovmak için ateş ve tütsüler yakılır. Ocaktaki ateş kutsaldır; su dökülerek söndürülmez. Türklerin ateşe olan bu saygısı konya escort devam etmekte ve geçmişteki asıl anlamı bugün unutulsa da hala tütsüler kullanılmakta, Hıdrellez ve Nevruz gibi bayramlarda ateşin üzerinden atlanmaktadır.

Yılbaşı kutlamaları ve çam ağacı geleneğinin Orta Asya kökenli olduğu ise Sümerolog Muazzez İlmiye Çığ’ın yaptığı araştırmalar sonucu açığa çıkarılmış yeni bir bilgidir.

Çığ, Bugünkü Noel Bayramı’nın eski Türklerde “Yeniden Doğuş-Çam bayramı” olduğunu belirtmiş ve Noel’in geçmişteki adının “Nardugan” olduğunu söylemiştir (İnan, 2013). Türkler için güneş çok önemlidir ve gecelerin kısalıp, gündüzlerin uzamaya başladığı 22 Aralık’ta gece diyarbakır escort gündüzle savaşır.

Uzun süren bu savaştan sonra gündüz galip gelir ve bu, güneşin yeniden doğuşu olarak algılanır. Türkler bu bayrama “Nardugan” derler; nar güneş, tugan da doğan anlamına gelir. Türkler de güneşin zaferini ve yeniden doğuşunu onlar için kutsal olan Akçam ağacı altında büyük şölenlerle kutlarlar. Nardugan bayramının Hun akınlarıyla birlikte Avrupa’ya taşındığını belirten Çığ, Hristiyanlıkla birlikte bu törenlerin İsa’nın doğumuyla ilişkilendirilip, Noel olarak kutlanmaya başladığını söylemiştir (İnan, 2013). Bu araştırmayla birlikte “Hristiyan adetleri” olarak eleştirilen Noel’e ilişkin uygulamaların kökeninin Orta Asya olduğu açığa kocaeli escort çıkarılmış ve Hristiyanlıkla bir ilgisi olmadığı dile getirilmiştir